Identyfikacja aspektów środowiskowych (norma ISO 14001:2015, pkt 6.1.2)

Podstawą Systemu Zarządzania Środowiskowego (dalej SZŚ) jest identyfikacja oraz ocena aspektów środowiskowych i ich wpływów na środowisko naturalne oraz zaplanowanie działań do aspektów znaczących. Warto zatem przybliżyć sobie pojęcie aspektów środowiskowych i wpływów środowiskowych.
Norma ISO 14001:2015 definiuje aspekt środowiskowy jako element działań lub wyrobów lub usług organizacji, który wzajemnie oddziałuje lub może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem. Dalej definicja podaje, że aspekt środowiskowy może powodować wpływy na środowisko. Wpływ na środowisko, wg definicji zawartej w normie, to zmiana w środowisku (zarówno niekorzystna jak i korzystna), która w całości lub częściowo jest spowodowana aspektami środowiskowymi organizacji.
Dodatkowo norma wymaga w pkt 6.1.2 Aspekty środowiskowe, aby były one oceniane wg wcześniej ustalonych kryteriów i aby zostały oznaczone aspekty znaczące. Znaczącym aspektem środowiskowym jest ten, który ma lub może mieć jeden lub więcej znaczących wpływów na środowisko.
Tyle teorii. Jednak jak do tego podejść praktycznie? Gdzie szukać w swojej działalności aspektów środowiskowych, jak je oceniać, jak oceniać ich wpływ na środowisko.
Skupmy się na punkcie 6.1.2 normy ISO 14001:2015. Rozpoczyna się od wymaganiem: „W zdefiniowanym zakresie systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna określić aspekty środowiskowe swoich działań, wyrobów i usług, które może nadzorować i na które może mieć wpływ, a także powiązane z nimi wpływy na środowisko, biorąc pod uwagę perspektywę cyklu życia”.
Co to oznacza dla osób, które chcą wdrożyć te normę i SZŚ. Po pierwsze muszą określić zakres Systemu Zarządzania Środowiskowego. W tym celu, zgodnie z wymaganiami pkt 4.3, muszą zidentyfikować czynniki zewnętrzne (np. rynkowe, wymagania prawne, wymagania klientów, itd.) i wewnętrzne (np. technologię, park maszynowy, procesy produkcyjne czy operacyjne, sam wyrób czy usługę, itd.), które mogą mieć wpływ na działania firmy i jej zamierzone rezultaty odnośnie efektywności środowiskowej. Na tej podstawie określają zakres SZŚ czyli granice i obszar jego obowiązywania.
W kolejnym kroku muszą zidentyfikować wszystkie te obszary organizacji, które wymagają korzystania z zasobów naturalnych. będą to więc komponenty i surowce niezbędne do prowadzenia działalności, tj. produkcji lub świadczenia usług, ale też procesy wytwórcze lub realizacyjne, w których trzeba określić z jakich zasobów naturalnych korzystamy i w jaki sposób. Norma ISO 14001:2015, podpowiada w Załączniku A, pkt A6.1.2, co warto wziąć pod uwagę w celu identyfikacji aspektów środowiskowych. Wymienia m.in.:

• projektowanie i rozwój jej infrastruktury, procesów, wyrobów i usług;
• pozyskiwanie surowców, w tym wydobycie;
• procesy operacyjne i wytwórcze, w tym magazynowanie;
• obsługa i konserwacja wyposażenia, majątku i infrastruktury;
• środowiskowe efekty działalności oraz praktyki stosowane przez dostawców zewnętrznych;
• transport wyrobów i świadczenie usług, w tym pakowanie,
• przechowywanie i użytkowanie wyrobów oraz postępowanie po zakończeniu ich użytkowania;
• gospodarka odpadami, w tym ponowne użycie, przywrócenie własności użytkowych, recykling i unieszkodliwienie.

Po analizie ww. obszarów powinna powstać lista zasobów naturalnych, które są niezbędne do realizacji działań biznesowych firmy i wszystkich elementów wspierających procesy wytwórcze czy realizacyjne, które mogą powodować zmiany w środowisku czy konieczność korzystania z zasobów naturalnych. W celu dokładnej identyfikacji aspektów środowiskowych, norma ISO 14001:2015 zaleca, aby wziąć pod uwagę:

• emisje do powietrza;
• uwolnienia do wody;
• uwolnienia do gleby;
• zużycie surowców i zasobów naturalnych;
• zużycie energii;
• emitowaną energię (np. ciepło, promieniowanie, drgania (hałas) i światło);
• wytwarzanie odpadów i/lub produktów ubocznych;
• zajęcie przestrzeni w skutek konieczności organizowania np. składowisk.

Postępując w ten sposób będziemy w stanie dokładnie określić wszystkie nasze aspekty środowiskowe oraz ich wpływy.
W celu przybliżenia zagadnienia posłużę się przykładem. Zidentyfikuję aspekty i ich wpływy w magazynie, w którym wykorzystuje się tzw. wózki widłowe w procesach magazynowania i przygotowuje się wyrób gotowy do transportu.
Zastanówmy się zatem z czego korzystamy podczas realizacji operacji magazynowania?
Po pierwsze potrzebujemy energii elektrycznej. Automatyka magazynowa, oświetlenie magazynu, wózki widłowe (prąd do ładowania akumulatorów), systemy magazynowe (konkretnie komputery, na których korzystamy z tych systemów) potrzebują energii elektrycznej. Zatem mamy już pierwszy aspekt (przyczynę) korzystania ze środowiska, który wpływa (skutek) na nie tak, że musimy zużyć zasoby naturalne. Proces magazynowania wymaga korzystania z wózków widłowych, czyli wózki te muszą się przemieszczać, a jak się przemieszczają, to nie tylko zużywają energię elektryczną ale też emitują hałas. W procesie pakowania wyrobu gotowego wykorzystujemy kartony, palety i folię. Do ich produkcji wykorzystuje się drewno, ropę naftową, itp. Zatem znów musimy wykorzystać zasoby naturalne. Podczas pakowania powstają nam odpady folii, sterczu, papierowe, itd. To oznacza, że generujemy odpady, które muszą gdzieś być składowane, zanim będą dalej wykorzystane lub zutylizowane. Musimy zatem zając fragment zielonej powierzchni ziemi i zamienić ją w teren przygotowany do składowania odpadów, czyli odpowiednio do rodzaju odpadu utwardzony i zabezpieczony. Zestawienie naszych aspektów i wpływów przedstawia poniższa tabela

Kolejnym krokiem do wykonania jest ocena aspektów i ich wpływów i ustalenie aspektów znaczących. O tym napiszę w następnym artykule.